Ψυχοσύνθεση

O Roberto Assagioli γεννήθηκε στη Βενετία, στις 27 Φεβρουαρίου του 1888. Ο πατέρας του, Leone Grego, πέθανε το 1890 και η μητέρα του, Elene Kaula, ξαναπαντρεύτηκε με τον Εβραίο Dr. Emanuele Assagioli, όταν ο Roberto ήταν περίπου δύο ετών. Η οικογένεια μιλούσε ιταλικά, γαλλικά και αγγλικά στο σπίτι και αργότερα ο Roberto θα μελετούσε επίσης γερμανικά, λατινικά, ελληνικά, ρωσικά και σανσκριτικά. Από τα πρώτα κιόλας χρόνια του, ήρθε σε επαφή με πολλά και διαφορετικά ρεύματα φιλοσοφίας, κουλτούρας και θρησκείας, κάτι που φαίνεται να επηρέασε την ευρύτητα του πνεύματός του.

Κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, ο Assagioli παντρεύτηκε την Nella Ciapetti, με την οποία έμεινε παντρεμένος 40 χρόνια και μαζί απέκτησαν έναν γιο, τον Ilario (1923-1951), ο οποίος κόλλησε φυματίωση και τελικά πέθανε, όταν ο ίδιος και ο πατέρας του αναγκάστηκαν να κρύβονται στην ιταλική εξοχή, για να αποφύγουν τις διώξεις από το φασιστικό καθεστώς, λόγω του «εβραϊκού τους υποβάθρου». Ο Assagioli είχε κρατηθεί σε απομόνωση για έναν μήνα, αλλά αξιοποίηση την φυλάκισή του, μετατρέποντάς την σε «πνευματική ησυχαστήριο», κάνοντας διαλογισμό. Κατά τη διάρκεια εκείνης της περιόδου, κατέγραψε την ακόλουθη υπερπροσωπική εμπειρία:

«Μια αίσθηση απεραντοσύνης, μη χωρισμού από το παν, μια ένωση με τον εαυτό του όλου. Πρώτα, μια κίνηση προς τα έξω, αλλά όχι προς κάποιο συγκεκριμένο αντικείμενο ή μεμονωμένο ον –ένα ξεχείλισμα ή εκροή προς όλες τις κατευθύνσεις, όπως συμβαίνει με μια συνεχώς διαστελλόμενη σφαίρα. Μια αίσθηση συμπαντικής αγάπης» (Στο Schaub and Schaub, 1996, 21-21).

O Assagioli ήταν ιδιαίτερα απρόθυμος να κουβεντιάζει τη ζωή του, γιατί θεωρούσε πως ήταν λάθος να εστιάζει κανείς στη δική του προσωπικότητα αντί στο έργο του. Έτσι, το βιογραφικό υλικό που διαθέτουμε είναι ελάχιστο.

Ένθερμος οπαδός, αρχικά του Freud και από τους πρωτοπόρους της ψυχανάλυσης στην Ιταλία, ο Roberto Assagioli, ο εμπνευστής της ψυχοσύνθεσης, άρχισε σχετικά νωρίς να προχωρεί πέρα από την ψυχανάλυση. Ήδη, η διδακτορική του διατριβή στο Πανεπιστήμιο της Φλωρεντίας, το 1910, είχε τον τίτλο «Ψυχοσύνθεση» (La Psichosintesi), η οποία περιείχε μια κριτική της ψυχανάλυσης. Χρησιμοποίησε την ελληνική λέξη «ψυχοσύνθεση», με κάπως διαφορετική έννοια από αυτήν που της δίνουμε στα ελληνικά, όπου σημαίνει το σύνολο των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών που συγκροτούν το ψυχισμό ενός ατόμου ή ενός συνόλου. Για τον Assagioli, η λέξη αυτή έχει ενεργητική σημασία, δηλαδή σημαίνει τη διαδικασία της σύνθεσης αυτών των χαρακτηριστι-κών, η οποία μπορεί να βοηθηθεί με το ενσυναισθητικό ενδιαφέρον του θεραπευτή.

Παρόλο που ο Assagioli εξακολουθούσε να πιστεύει στην αξία της ψυχανάλυσης, θεωρούσε ότι δεν αρκεί μόνο η ανάλυση –η αναλυτική διερεύνηση της ανθρώπινης προσωπικότητας και της δυσλειτουργίας της– αλλά χρειάζεται και η σύνθεση, η κατανόηση του πώς η ανθρώπινη ανάπτυξη κινείται προς αυξανόμενη ολότητα, τόσο εντός του ατόμου όσο και στη σχέση του με τον κόσμο γενικά. Έκρινε ότι η ψυχανάλυση δεν έδινε αρκετή προσοχή στις ανώτερες πλευρές της ανθρώπινης ύπαρξης, όπως τη δημιουργικότητα, την έμπνευση, την πνευματικότητα, και σε υψηλές αξίες όπως είναι η αγάπη, η συμπόνια, η χαρά και η σοφία. Όπως έλεγχε ο ίδιο: «Ο Freud είπε: “Ενδιαφέρομαι μόνο για το υπόγειο της ανθρώπινης ύπαρξης”. Η ψυχοσύνθεση ενδιαφέρεται για όλο το κτίριο». Μέρος του «κτιρίου» θεωρούσε και τις υποπροσωπικότητες, «τα μέρη εκείνα, δηλαδή, της προσωπικότητάς μας, που είναι ημιαυτόνομα και συχνά αλληλοσυγκρουόμενα, και που ακολουθούν ένα εξαρτημένο πρότυπο, όταν αφυπνιστούν από ένα σύνολο περιστάσεων», όπως επισημαίνει ο αείμνηστος Τριαντάφυλλος Τ. τριανταφύλλου (1918-2006), ιδρυτής της Ελληνικής Εταιρείας Ψυχοσύνθεσης. Και συνεχίζει: «Μόνο όταν αποταυτίσουμε τον εαυτό μας από τα μέρη αυτά της προσωπικότητάς μας, είναι δυνατόν να αρχίσουμε την εμπειρία με το προσωπικό εγώ, απελευθερωμένοι από τον έλεγχο όλων αυτών των μερών. Στη συνέχεια, μπορούμε όχι μόνο να επεκτείνουμε τη συνείδησή μας σε νέες περιοχές της προσωπικότητάς μας, αλλά επίσης και να κατευθύνουμε και να ενσωματώνουμε αυτές τις ενέργειες σε περισσότερο αποτελεσματικές και θετικές κατευθύνσεις» (Τριανταφύλλου, Τ., Πνευματικές Ασκήσεις Ψυχοσύνθεσης).

O Assagioli αναγνωρίζει επίσης την υπαρξιστική αναζήτηση των ανθρώπινων όντων, προκειμένου να βρουν νόημα και σκοπό στη ζωή –μια αναζήτηση την οποία θεωρεί ορμή τόσο βασική και φυσιολογική, όσο κάθε βιολογική ενόρ-μηση. Συγκεκριμένα, έλεγε: «Αποδεχόμαστε την ιδέα ότι οι πνευματικές ενορμήσεις ή πνευματικές παρορμήσεις είναι εξίσου βασικές και θεμελιώσεις, όσο οι σεξουαλικές και επιθετικές ενορμήσεις». Και πρόσθετε: «Η πνευματική ανάπτυξη του ανθρώπου είναι ένα μακρύ και κοπιαστικό ταξίδι, μια περιπέτεια μέσα από άγνωστους τόπους, γεμάτους εκπλήξεις, δυσκολίες, ακόμα και κινδύνους».

Θεωρούσε ότι κάθε άνθρωπος είναι μοναδικός, όπως και κάθε φάση της ζωής του. Έλεγε: «Χρησιμοποιούμε μια πραγματιστική στάση και επιδιώκουμε, ουσιαστικά, να ανταποκριθούμε στο άμεσο ενδιαφέρον του ασθενούς, να τον συναντήσουμε στο έδαφος της μείζονος έγνοιας του… Έτσι, στην πράξη, δεν υπάρχει άκαμπτο σύστημα, αλλά μια απόκριση στην πραγματική ανάγκη της μοναδικής κατάστασης κάθε ασθενούς σε κάθε στάδιο της ζωής του». Έλεγε επίσης, ότι αυτή η εστίαση στο μοναδικό άτομο, απαιτεί να αναπτύξει ο θεραπευτής μια μοναδική τεχνική θεραπείας, σε μια νέα μέθοδο για κάθε ασθενή. Ουσιαστικά, δηλαδή, θεωρούσε ότι «η ψυχοσύνθεση δεν είναι μια συγκεκριμένη τεχνική ή μέθοδος, αλλά ένα πλαίσιο για τεχνική και μέθοδος. Δεν είναι μια ψυχοθεραπεία, αλλά ένας τρόπος άσκησης της ψυχοθεραπείας. Ούτε είναι πνευματική ατραπός, αλλά μια προοπτική στο εμπειρικό πεδίο των πνευματικών ατραπών» (Firman & Gila, 2014γ).

Έδινε επίσης κεντρική σημασία στην θεραπευτική σχέση, όπως μπορεί να δει κανείς στην παρακάτω αφήγηση από τον ψυχοσυνθετική θεραπευτή και συγγραφέα Pierro Ferrucci: «Τελικά, μια μέρα πήγα στον Roberto [Assagioli] και είπα πως είχα καταλήξει στο συμπέρασμα ότι οι τεχνικές και η διάγνωση δεν έχουν σημασία. Τα πάντα έχουν να κάνουν με τη σχέση μεταξύ θεραπευ-τη και πελάτη. Ο Roberto είπε: “Περίμενα τόσον καιρό να το καταλάβεις!”» (Ferruci, 2005).

Η «αλτρουϊστική αγάπη» είναι επίσης ιδιαίτερης σημασίας για τον Assagioli και θεωρεί ότι περιλαμβάνει «μια αίσθηση ουσιαστικής ταυτότητας με τους αδελφούς [και τις αδελφές] μας στην ανθρώπινη φύση». Υποστήριζε ότι: «Η αλτρουϊστική αγάπη δεν περιορίζεται στα μέλη της ανθρώπινης οικογένειας. Μπορεί να αγκαλιάζει επίσης όλα τα ζωντανά πλάσματα στο ζωικό και το φυτικό βασίλειο της φύσης. Αυτή η συμπερίληψη εκφράζεται στη βουδιστική αγάπη για όλα τα ζωντανά πλάσματα και από τον Άγιο Φραγκίσκο στο “Άσμα των Πλασμάτων” που έγραψε. Θα μπορούσε κανείς να πει, ότι πίσω από την αυξανόμενη τάση προς την καλλιέργεια αρμονικών σχέσεων με το περιβάλλον, βρίσκεται μια όλο και μεγαλύτερη αίσθηση αυτής της συμπαντικής αδελφοσύνης. Αυτή είναι η υψηλότερη και ευρύτερη όψη της οικολογίας» (Assagioli, 1973b, 117).

Έτσι, «φαίνεται να εξυπακούεται, επίσης, ότι μια από τις θεμελιώδεις δουλειές των ψυχοθεραπευτών, εντός μιας ψυχολογίας αγάπης –αν όχι η θεμελιώδης δουλειά– είναι να αγαπούν τους πελάτες τους, με αυτόν τον αλτρουϊστικό, ενσυναισθητικό τρόπο. Ανεξάρτητα από το ποια τεχνική ή μέθοδος εφαρμόζεται, ανεξάρτητα από τον ποιον θεραπευτικό στόχο μπορεί να επιδιώκει, χωρίς αυτήν την ενσυναισθητική αγάπη, δεν μπορεί να συμβεί ίαση και ανάπτυξη» (Firman & Gila, 2014α). Και σύμφωνα με τα λόγια του ίδιου του Assagioli: «Το να αγαπάς καλά, απαιτεί όλα όσα απαιτούνται από την άσκηση οποιασδήποτε τέχνης, στην ουσία, οποιασδήποτε ανθρώπινης δραστηριότητας, δηλαδή μια επαρκή ποσότητα πειθαρχίας, υπομονής και επιμονής».

Ακολουθεί μια περιληπτική, αλλά εμπεριστατωμένη περιγραφή της ψυχοσύνθεσης από την Diana Whitmore, η οποία υπήρξε μαθήτρια του Assagioli κατά την περίοδο λίγο πριν τον θάνατό του και, όπως λέει η ίδια: «Συγκινήθηκα από την αποστολή του να επαναφέρει την ψυχή μέσα στην ψυχολογία». Είναι ιδρύτρια και συμπροεδρεύουσα του Psychosynthesis Trust και ασκεί την ψυχοσύνθεση για περισσότερα από 30 χρόνια.